Rodzina w ujęciu systemowym
Jesteśmy od siebie zależni, nie zawsze zdając sobie sprawę, jak bardzo
Niewątpliwie związek dziecka z rodzicem jest najsilniejszym zawiązkiem międzyludzkim. Dzieje się to za sprawą biologicznego charakteru tegoż związku. Człowiek jako skomplikowana forma życia rozwija się w ścisłej zależności od bliskich przez wiele lat. W innym przypadku jego przeżycie nie byłoby możliwe. Można powiedzieć, że potrzeba matki i ojca istnieje do końca życia, uwidacznia się zwłaszcza w kryzysowych momentach życia.
Do harmonijnego wzrostu jednostki oprócz bezpieczeństwa materialnego potrzebne jest „ciepło rodzinne”, które jest tu rozumiane jako niepowtarzalny klimat uczuciowy, który panuje w każdej rodzinie.
Wyidealizowany model rodziny mógłby zakładać, że matka troszczy się o klimat uczuciowy i tym samym tworzenie się postawy uczuciowej dziecka, z kolei ojciec przekazuje hierarchię wartości, zasady etyczne i wpływa na obraz samego siebie dziecka.
Na człowieka powinno się patrzeć w szerszym kontekście, jako na istotę biologiczną, społeczną i wzrastającą w relacji z innymi, czyli interakcyjną. Nie sposób pominąć tu teorii systemowej, której definicję zacytowano za Minuchinem:
„to szczególny rodzaj opisu takich instytucji jak rodziny. Są one postrzegane zarówno jako całość, jak również zbiór podsystemów, które w razie potrzeby można potraktować jako odrębne jednostki” (Schaffer, 2018, s.110).
Kilka słów o rodzinie
Rodzina jest mikrosystemem, w skład którego wchodzą rodzice i rodzeństwo, ale należy go obserwować w kontekście międzypokoleniowym, w którym następuje transmisja sposobów interakcji, wzorców zachowań nawet do kilku pokoleń wstecz. Z kolei okres cywilizacyjny w którym rodzina żyje i kultura jest makrosystemem. Można tu także zaliczyć normy społeczne, stosunek do religii i historii. Kultura w szerszej perspektywie zawiera takie makrosystemy jak: system polityczny, społeczno – ekonomiczny, przynależność do określonego społeczeństwa i społeczności (np. lokalnej, rolniczej).
1) Całościowość – system to całość, nie można go poznać dokładnie badając jedynie niektóre komponenty
2) Integralność podsystemów – system rodzinny posiada swoje podsystemy, do których należą wszyscy członkowie rodziny, przy czym każdy członek należy do różnych podsystemów równocześnie (np. matka jest zarówno żoną swojego męża, matką swojego syna, matką swojej córki). W poszczególnych podsystemach ta sama osoba pełni różne role i jest w różnych relacjach,
3) Cyrkularność wpływów – mówi o tym, że zmiany jednego komponentu pociągają za sobą zmiany pozostałych, gdyż wszystkie komponenty w obrębie rodziny są od siebie zależne.
Stwierdzenie jakoby tylko sposób wychowania miał wpływ na zachowanie dziecka jest obrazem niewystarczającym.
Mianowicie zachowanie dziecka warunkowane jest poprzez różne wpływy i również oddziałuje na zachowanie rodziców, wpływa też na relację pomiędzy ojcem i matką, a to z kolei oddziałuje na sposoby działań rodzicielskich.
Powiązania rodzinne
Patrząc na rodzinę jak na system należy uznać fakt, że sytuacja, która początkowo dotyczy jednego członka i tak finalnie oddziałuje na pozostałych członków rodziny. Nader często zdarza się tak, że przy próbie wyjaśnienia zachowania jednostki, zawężamy naszą uwagę do tego konkretnego problemu, zaniedbując pozostałe aspekty.
Bardzo często jest to widoczne przy dzieciach. Kiedy zachowują się niewłaściwie, stają się agresywne, dokuczają rówieśnikom, często wybuchają złością to dorośli szukają różnorodnych sposobów, żeby dane zachowanie ustało i to nim głównie się zajmują, nakładają kary, upominają, zawstydzają, grożą, a tak naprawdę nie szukają tego, co się kryje za tym zachowaniem.
Może warto wtedy zadać sobie takie pytania:
o co dziecko stara się zadbać?
co chce tym zachowaniem uzyskać?
może więcej uwagi?
zaopiekowania, bo doświadcza przemocy?
może potrzebuje ciepła i towarzyszenia dorosłego, który powie jak może naprawić błąd?
wybaczenia i potwierdzenia, że każdemu zdarza się popełniać błędy.
Teoria systemowa dostrzega różnorodność tych aspektów i po to by zrozumieć istotę problemu trzeba je wszystkie brać pod uwagę. Warto zobaczyć rodzinę w perspektywie jej dynamiczności, nieustannie zachodzących zmian a jednocześnie dążącej do zachowania równowagi. Każda zmiana w obrębie rodziny pociąga za sobą konieczność adaptacji, zmiany ról i wzajemnych relacji, po to, żeby system osiągnął ponownie stan równowagi. Zmiany zawsze dokonują się na poziomie indywidualnym, relacji i na poziomie całej rodziny.
Bezsprzeczne uznanie roli rodziny dla dojrzewającej osoby trafnie określił Jan Paweł II w słowach:
„pośród wielu dróg (ziemskiego pielgrzymowania) rodzina jest drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą. Jest drogą powszechną, pozostając za każdym razem drogą szczególną, jedyną i niepowtarzalną, tak jak niepowtarzalny jest każdy człowiek. Rodzina jest drogą, od której nie może się on odłączyć. Wszak normalnie każdy z nas w rodzinie przychodzi na świat, można więc powiedzieć, że rodzinie zawdzięcza się sam fakt bycia człowiekiem. A jeśli w tym przyjściu na świat oraz we wchodzeniu w świat człowiekowi brakuje rodziny, to jest to zawsze wyłom i brak nad wyraz niespokojny i bolesny, który potem ciąży nad całym życiem.” (list do rodzin Ojca Świętego Jana Pawła II, s.3; za: Stankowski 2002, s. 41).
Autor: Karina Machura
Zdjęcia: Źródło: Canva